Tarihçiler ve uluslararası ilişkiler akademisyenleri, günümüzün ve geleceğin jeopolitiğine ilişkin dersler almak için sıklıkla antik Yunanistan’a bakıyorlar. Örneğin Amerikalı siyaset bilimci Graham T. Allison, büyük güç rekabetinin doğasını açıklamak için Thukydides’in çalışmalarından yararlandı.
Bu araştırma eğilimini takip ederek, antik Yunan tarihi, dış ilişkilerde askeri ittifaklar alanına dair değerli bilgiler sunabilir. Askeri ittifaklar tarih boyunca çok önemli bir rol oynamış ve çoğu zaman dünya sahnesindeki büyük aktörler arasındaki güç dengesinin belirlenmesinde belirleyici olmuştur.
Bugün Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO) dünyadaki en güçlü askeri ittifaktır. 1949’da kurulan NATO, 32 ülkeden oluşan, koordineli askeri angajmanlar yoluyla karşılıklı güvenliği destekleyen, savunma odaklı bir ittifaktır. NATO, başlangıçta Yunanistan şehir devletlerinin yayılmacı Pers İmparatorluğu’na karşı kolektif savunmasını sağlamak amacıyla MÖ 478’de kurulan Atina liderliğindeki bir ittifak olan Delian Birliği ile ilginç paralellikler paylaşıyor.
İki ittifak arasındaki paralellikler
NATO ve Delian Birliği, güçlü bir dış tehdide karşı kolektif güvenliği sağlamak için kuruldu. İkinci durumda, Darius’un ve daha sonra oğlu Xerxes’in önderliğindeki Pers İmparatorluğu, antik Yunan şehir devletlerinin özgürlüğünü ve siyasi özerkliğini tehdit ediyordu. Birliğin modern adı Delos adasındaki buluşma yerinden geliyor, ancak eski Yunanlılar ondan sadece “Atinalılar ve müttefikleri” olarak söz ediyorlardı.
NATO, İkinci Dünya Savaşı’nın ardından Sovyetler Birliği ve onun askeri ittifakı Varşova Paktı’nın Batı’ya yönelik oluşturduğu tehdidi ortadan kaldırmak için doğdu. Bu bağımlılık, Soğuk Savaş’ın sona ermesinden ve Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra da bozulmadan kaldı ve Kuzey Atlantik Antlaşması’nın 5. Maddesinde yer alan karşılıklı savunma kavramıyla karakterize edilmeye devam ediyor.
NATO, 11 Eylül’de ABD’ye düzenlenen terör saldırılarının ardından tarihinde ilk ve tek kez 5. Madde’yi devreye soktu. Bugün NATO üyesi ülkelerdeki politika yapıcılar, ittifaka yönelik en büyük tehdidin Moskova’dan geldiğini bir kez daha anlıyorlar. Rusya’nın Şubat 2022’de Ukrayna’yı işgal etmesinden bu yana ittifak, Rusya’nın oluşturduğu askeri tehdide karşı koymaya odaklandı.
Diğer bir benzerlik ise Delian Birliği ile NATO’nun, askeri ve siyasi güçleri diğer üye devletlerinkinden çok daha fazla olan güçlü üyelerinin (Delos Birliği’nde Atina ve NATO’da Amerika Birleşik Devletleri) bulunmasıdır.
Atina, yaklaşık 150 ila 330 üyeden oluşan Delian Birliği’nin açık bir şekilde lideriydi. Aslında pek çok tarihçi, ittifak hazinesinin MÖ 454’te Atina’dan Delos’a devredilmesiyle Delos Birliği’nin esasen Atina İmparatorluğu haline geldiğini iddia ediyor.
Her ne kadar ABD şüphesiz NATO’nun en güçlü üyesi ve tartışmasız en büyük etkiye sahip olsa da, ittifak tek bir ülke tarafından yönetilmiyor. Bunun yerine, NATO’nun liderliği ve yapısı kolektif karar alma üzerine kuruludur; kilit roller Genel Sekreter, Kuzey Atlantik Konseyi ve askeri komutanlar tarafından üstlenilir ve kararlar Üye Devletler arasında fikir birliği ile alınır.
Delian Birliği NATO’ya ne gibi dersler verebilir?
Zirvesinde Delian Birliği, Yunanistan’daki en güçlü askeri ittifaktı ve Sparta liderliğindeki Peloponez Birliği’ne rakip oluyordu. Atina’nın Peloponnesos Savaşı’ndaki (MÖ 404) yenilgisinden sonra birlik feshedildi, ancak önceki yıl hiçbir zaman gücünü geri kazanamamasına rağmen MÖ 377’de İkinci Atina Birliği olarak yeniden canlandırıldı. Bugün pek çok araştırmacı çağdaş stratejistlerin NATO’yu benzer bir yola sürüklemekten nasıl kaçınabileceklerini merak ediyor.
Profesör Tim Wass’a göre Delian Birliği’nin tarihi, “iç çatışmalar ve güç dengesizlikleri Delos Birliği’nin dağılmasına katkıda bulunduğundan, ittifak içinde dengeli bir güç dağılımını sürdürmenin önemini vurgulamaktadır.
Aslında Atinalılar bir dizi isyanı bastırmak zorunda kaldı çünkü Birlik üzerindeki hegemonyaları müttefiklerinde korku uyandırdı. Örneğin Naxos, MÖ 457’de, Taşoz’un da MÖ 465’te isyan etti. Her iki isyan da sonuçta bastırıldı, ancak bunlar Atina’nın müttefikleri arasında büyüyen hoşnutsuzluğun göstergesiydi.
Profesör Wass şu tavsiyede bulunuyor: “Hiçbir üye devletin ittifaka hakim olmamasını sağlamak, iç gerilimlerin ortaya çıkmasını önlemeye ve üye devletler arasında daha fazla birlik sağlamaya yardımcı olabilir. »
Matthew Goodwin de benzer şekilde şunları söylüyor: “Delian Birliği bize böyle bir ittifakın, üyeleri uyumlu ancak özerk olduğunda en güçlü olacağını öğretiyor. »
Bu dersler, başarılı ittifakların sürdürülebilmesi için denge ve karşılıklı saygının şart olduğunu göstermektedir. Wass ve Goodwin’in tarih yorumlarına dayanarak ABD, NATO müttefikleriyle ilişkilerinde daha ölçülü bir yaklaşım benimsemeli, ittifak içindeki açık üstünlüğüne rağmen çok taraflı karar almayı vurgulamalı.
