En büyük Yunan filozoflarından biri olan Sokrates, birçok tarihçinin de doğruladığı gibi, antik Yunan’da en sevilen eğlence olan dedikodudan kaçınırdı. Toplumun her kesiminden insanlar sürekli söylentileri, söylentileri ve yarım yamalak gerçekleri paylaşıyorlardı.
Bir gün bir tanıdığıyla karşılaştığı ve onun heyecanla yanına koştuğu ve şöyle dediği söylenir: “Sokrates, az önce öğrencilerinden biri hakkında ne duyduğumu biliyor musun?
Sokrates, “Bir dakika bekleyin” diye yanıtladı. “Bana söylemeden önce küçük bir test yapmanı istiyorum. Buna üçlü filtre testi denir.
“Üçlü filtre mi?” » arkadaşına sordu.
Sokrates, “Bu doğru,” diye devam etti. “Bana öğrencimden bahsetmeden önce, biraz zaman ayırıp ne söyleyeceğinizi filtreleyelim. İlk filtre Gerçek’tir. Bana söyleyeceğin şeyin doğru olduğundan kesinlikle emin misin? »
“Hayır” dedi adam, “aslında bunu yeni duydum ve…”
“Çok iyi” dedi Sokrates. “Yani bunun doğru olup olmadığını gerçekten bilmiyorsun. Şimdi ikinci filtre olan İyilik filtresini deneyelim. Öğrencim hakkında bana söyleyeceğin şey iyi bir şey mi?
“Hayır, tam tersine…”
“Yani,” diye devam etti Sokrates, “doğru olduğundan emin olmadığın halde bana onun hakkında kötü bir şey mi söylemek istiyorsun?” Adam biraz utanarak omuzlarını silkti. Sokrates devam etti. “Testi hâlâ geçebilirsin çünkü üçüncü bir filtre daha var: fayda filtresi. Öğrencim hakkında bana söylemek istediklerinin işime faydası olacak mı?
Adam, “Hayır, pek değil” diye itiraf etti.
Sokrates şu sonuca varmıştır: “Pekala, eğer bana söylemek istediğin şey doğru değilse, iyi değilse, hatta faydalı değilse, neden bana söyleyesin ki?
Büyük düşünür hakkında dedikodu yaymaya çalışan adam yenilgiye uğradı ve utandı.
Popüler bir eğlence
Dedikodu ve yalan haberlerin yayılması, efendilerine kötü muamele etmeleri halinde onları cezalandırmak isteyen kölelerin elinde gerçek bir araçtı. Efendiler haklı olarak bir kölenin evde bir şeyler görüp duyabileceğinden ve bunun mahkemede veya kamuoyunda kendilerine karşı kullanılabileceğinden endişe ediyorlardı.
Eski Yunanlıların dedikoduyu temsil eden bir tanrıçası bile vardı. Pheme (İngilizce’de “şöhret” veya “söylenti”), tanrıça Gaia’nın son kızıydı. Romalı şair Virgil, onu tüylerini karıştırmayı seven, korkunç kanatlı bir yaratık olarak tasvir etti.
Her tüyün altında meraklı bir göz, dikenli bir kulak ve sallanan bir dil vardı. Yüksek hızla bir yerden bir yere uçuyor, dinleyen herkese gevezelik ediyor, yalanlar ve yarı gerçekler bağırıyordu.
Güçlü aile bağları olmayan, daha düşük statüdeki köleler ve kadınlar, düşmanlarına karşı hâlâ tek silah olarak dedikoduyu kullanabiliyorlardı.
Toplumun hemen hemen tüm bireylerinde görülen bu dedikodu eğilimi, zayıf ile güçlü, zengin ile fakir, efendi ile hizmetçi arasındaki bağların açılmasına hizmet etmiştir.
Büyük filozof Aristoteles, dedikoduyu genellikle önemsiz ve keyifli bir eğlence olarak görüyordu, ancak aynı zamanda dedikodunun, haksızlığa uğrayan biri tarafından söylendiğinde kötü niyetli olabileceğini de gördü.
Kötü niyetli dedikodu, bir kişinin itibarına zarar verebilir ve ona onarılamaz şekilde zarar verebilir.
Antik Yunan mahkemelerinde dedikodu
Antik Atina’da mahkeme kararları büyük ölçüde sanığın ahlakının değerlendirilmesine dayanıyordu ve çok az somut kanıta dayanıyordu. Bu nedenle hukuki konularda bireyin itibarı önemlidir.
Profesyonel yargıçların yokluğunda, konuşmacılar kendilerini dürüst vatandaşlar olarak tanıtırken, jüri üyelerinin gözünde rakiplerinin kişiliğini itibarsızlaştırmaya çalıştılar.
Davacılar dedikodunun gücünden korkuyorlardı, bu yüzden jüri üyelerinin kendileri hakkında duymuş olabileceği olumsuz hikayelerin doğru olmadığını ve bunun yerine rakipleri tarafından kasıtlı olarak yayıldığını dikkatlice açıkladılar.
Burada toplanan büyük kalabalıklar nedeniyle Agora gibi halka açık yerler, dedikodunun yayıldığı ve rakibin itibarını sarsmaya yönelik açık yalanların yayıldığı başlıca yerlerdi.
Bu vakalarda dedikodunun amacı, ilgili kişiler hakkında, davalarını kazanmalarına yardımcı olacak bir izlenim yaratmak için şehre yanlış bilgi yaymaktı.
Antik Yunan’da Kadınlar Söylentileri Güçlü Bir Araç Olarak Kullanabilir
Antik Atina’da kadınların hiçbir yasal hakkı yoktu ve onlar adına hareket etmeleri tamamen erkek akrabalarına bağlıydı. Ancak kadınların ellerinde çok güçlü bir araç vardı: düşmana saldırmak için yararlı bir araç olarak hizmet edebilecek dedikodu.
Kadınların dedikodusu, mahkemede rakibin itibarını sarsmak için etkili bir şekilde kullanılıyor. Hukuki yardıma kesinlikle erişimi olmayan daha düşük statüdeki kadınlar, haksızlığa uğradıklarında misilleme yapmak için hâlâ dedikoduyu kullanabiliyorlardı.
Atinalılar mahkemede rakiplerini karalamak için söylemlerinde dedikoduyu dikkatli bir şekilde kullandılar.
Mahkeme davalarında dedikodunun varlığı, Atinalıların kaynak ayrımı yapmadıklarını, rakiplerini mağlup etmek için her türlü söylenti ve imadan özgürce yararlandıklarını göstermektedir.
Antik Yunan’da kadınlar, vatandaş olmayanlar ve hatta resmi yasal kanallara erişimi olmayan köleler, dedikodunun hesaplı kullanımı yoluyla, kendilerine yanlış yapanlara karşı adalet arama girişimlerinde güçlü bir silah kullandılar.
