Taranto’lu Aristoxenus, müzik teorisi ve ritim alanlarında çığır açan katkılarda bulunan ve antik Yunan müziğini derinden şekillendiren, nispeten bilinmeyen bir Yunan gezgin filozofuydu.
Her ne kadar Batı geleneğindeki ilk müzikolog olarak kabul edilse de çalışmaları ve kişiliği çok fazla bilinmiyor ve çok az kişi onun etkileyici yaşamı ve alana yaptığı katkılardan haberdar.
Aristoxenus’un hayatı ve eserleri
Aristoxenus, MÖ 375 civarında güney İtalya’daki (Magna Graecia) Yunan kolonisi Taranto’da doğdu. Bir müzisyenin oğlu olması onu derinden etkiledi. Büyüyen Aristoxenus, Atina’da müzik teorisi ve felsefesi okudu ve mümkün olan en iyi eğitimi almak için buraya yerleşti; Atina o zamanlar büyük bir eğitim merkeziydi. Ünlü filozoflar Pisagorcu Xenophilus’un ve daha da önemlisi hayatında temel bir rol oynayan Aristoteles’in öğrencisiydi.
Aristoxenus fikirlerini yazmayı seviyordu ve kısa sürede üretken bir yazar oldu. Hayatı boyunca aralarında müzik, felsefe ve ahlakın da bulunduğu çok çeşitli konularda en az 450, hatta daha fazla eser yazdığı söyleniyor.
Ne yazık ki bu eserlerin çoğu zamanla kaybolmuş ya da henüz keşfedilmemiştir. Yazılarından günümüze yalnızca küçük parçalar ulaşabilmiştir, ancak bunlar bize Aristoksenus’un fikir dünyasına bir göz atmamız için yeterlidir. Bize ulaşan en önemli eseri, tamamlanmamış bir müzik eseri olan “Uyumun Unsurları”dır. Günümüze ulaşan bu eser, bize antik Yunanlıların müziğe nasıl yaklaştıkları hakkında değerli bilgiler vermesi açısından, antik Yunan müziğiyle ilgili günümüze kadar uzanan bilgimizin temel kaynağıdır.
Aristoksenus antik Yunan müziğini nasıl şekillendirdi?
Müzik teorilerini temelde matematiksel ilişkilere dayandıran diğer eski Pisagor teorisyenlerinin aksine, Aristoxenus, müzik dizilerinin notalarının sayılara göre değil, dinleyicinin ve o melodiyi dinlemekten hoşlananların kulağı tarafından görülmesi ve değerlendirilmesi gerektiğini savundu. Bu nedenle, matematiği içeren soyut teorilerden ziyade müziğin algılanma ve icra edilme biçimini temel alan, aralıklar, ritim ve melodinin yanı sıra gerçekten etkili bir müzik dizileri teorisi geliştirdi.
Aristoxenus ayrıca, müzik sesinin perde artışlarıyla ilerlediği fikrinin yanı sıra müziğin ilk unsurunun her şeyden önce nota olduğu fikri de dahil olmak üzere diğer birçok temel kavramı da tanıtıyor. Daha sonra farklı müzik ölçeklerini ve modlarını, insan sesinin kayıtlarını ve müzik tonları arasındaki bir dizi modülasyon tekniğini anlatıyor.
Onun “Ritim Unsurları” adlı çalışması aslında Batı’da müzikal ölçü ve ritmin ilk sistematik incelemesiydi ve müziğe katkısını temel ve son derece önemli kılıyordu.
Aristoxenus’un felsefi yaklaşımı
Ancak Aristoxenus sadece bir müzisyen değildi. Bir filozof olarak, elbette öğretmeni Aristoteles’ten etkilenen çok daha ampirik bir yaklaşımı izledi. Aristoxenus, müzik teorisinin yalnızca soyut matematiğe değil, derin felsefi kökleri olan bir fikir değil, öncelikle eğitimli kulaklar tarafından değerlendirilen gerçek müzik pratiğine dayanması gerektiğine inanıyordu.
Bu, Aristoxenus’u, müziği ampirik değil, esasen matematiksel bir bilim olarak gören zamanın Pisagorcularıyla karşı karşıya getirdi. Ancak Aristoxenus’a göre müzik hem sanat hem de bilimdi. Bu, sayıların veya rastgele seslerin birleşiminden çok daha fazlasıydı. Düzgün anlaşılabilmesi için hem akıl hem de algı gerekiyordu.
Aristoxenus’un antik Yunan müziğine etkisi
Aristoxenus hakkında sahip olduğumuz kanıtlar bize, onun antik Yunan dünyası ve ötesindeki daha sonraki müzik teorisyenleri üzerinde belirleyici ama muazzam bir etkiye sahip olduğunu gösteriyor çünkü o, daha önce çok az insanın üzerinde çalıştığı unsurlarla ilgileniyordu. Eserleri yüzyıllar boyunca pek çok kişi tarafından incelendi ve kavramları, Yunanistan ve ötesindeki antik dünyanın çeşitli bölgelerinin daha sonraki müzik geleneğini şekillendirdi.
Dikkate değer bir örnek, müzik analizlerinde ağırlıklı olarak Aristoxenus’tan yararlanan Romalı mimar Vitruvius’tur. Ek olarak, Orta Çağ boyunca Boethius gibi bilim adamları, Aristoxenus’un fikirlerinin Orta Çağ Avrupası’na taşınmasına yardımcı oldular ve çalışmalarını daha da yaygınlaştırdılar.
Günümüzde az bilinmesine rağmen Aristoxenus öncü olarak kabul edilmektedir. Müziği seleflerinden çok daha sistematik ve bilimsel bir şekilde inceleyen ilk kişi oydu. Aynı zamanda Batı’da müzikoloji, müzik teorisi ve müzik psikolojisi alanlarının kurucusu olarak kabul edilir.
Eserlerinden sadece küçük parçalar kalmış olsa da, bunlar bize antik Yunan müziği ve bir bütün olarak Batı müzik geleneğinin kökenleri hakkında paha biçilmez bir bakış açısı sağlıyor.
