Antik Yunanistan’ın geniş ve derinden etkili tarihinin genellikle MÖ 1200 civarında başladığı kabul edilir. M.Ö. ve Büyük İskender’in M.Ö. 323 yılındaki ölümüne kadar uzanır. Bu dönem, yaklaşık olarak M.Ö. 3000 ile 1000 yılları arasındaki dönemi kapsayan Tunç Çağı’ndan geçişe denk gelmektedir. reklam
Bronz Çağı’nda, bugün bildiğimiz haliyle, cesur kahramanları ve her yerde hazır ve nazır tanrılarıyla antik Yunanistan henüz mevcut değildi. Ancak, klasik Yunanistan’ın yükselişinden çok önce, başta Minoslular ve Mikenliler olmak üzere diğer uygarlıklar izlerini bırakmıştı. İkincisinin, daha sonra Olimpos tanrılarının ortaya çıkmasını sağlayacak olan mitolojinin en eski biçimleri olarak kabul edilen kendi dini inançları vardı.
Minos Tunç Çağı’nda mitolojik tanrıların şafağı
Minos uygarlığı MÖ 3000 civarında ortaya çıktı. M.Ö., Tunç Çağı’nın tereddütlü başlangıçlarında, Girit adasında. Her ne kadar şimdiki Yunanistan’da gelişmiş olsalar da Minoslular bir “Yunan” medeniyeti olarak görülmüyorlar; farklı bir dil konuşuyorlar ve kültürlerini farklı bir şekilde uyguluyorlardı.
MÖ 1450’de. M.Ö., Yunanistan ana karasından Mikenlerin kontrolü altına girmişler ve bu da iki medeniyetin birleşmesine yol açmıştır. Ancak bundan önce Minoslular kendi dini sistemlerini geliştirmişlerdi ve bu muhtemelen onları takip eden antik Yunanlıların inançlarını ve mitolojilerini etkilemişti.
Minos dininde panteon, on iki Olimpiyat tanrısının daha sonraki Yunan geleneğinden “daha basitti”. Merkezi tanrı, bilim adamları tarafından sıklıkla ana tanrıça veya “Büyük Ana” olarak adlandırılan bir figürdü ve üstün bir statüye sahipti. Minos eserlerinde sıklıkla iki elinde birer yılan tutan bir tanrıça görülür, ancak bu iki tanrıçanın aynı olup olmadığı kesin değildir. Mevcut çok fazla metin olmadığından ve birçoğu çözülmemiş olduğundan Minos dinine dair anlayışımız sınırlıdır.
Yine de araştırmalar, bu Büyük Ana’dan başka tanrıların varlığına dair kanıtların keşfedilmesini mümkün kıldı. Bunlar arasında çoğunlukla kadın tanrılara rastlıyoruz. Bilim adamı Martin Nilsson, The Minoan-Micenaean Religion and its Survival in Greek Religion adlı kitabında bu döneme ait nesnelerden birkaç tanrıça daha tanımlıyor.
Bunlar arasında bir savaş tanrıçası, bir deniz tanrıçası, hayvanların metresi, kuşları olan çıplak bir tanrıça (muhtemelen güvercinler) ve diğerleri yer alır. Bunlardan bazılarının Athena veya Artemis gibi klasik Yunan tanrıçalarıyla ilişkilendirilebileceği ve bir anlamda “öncü” olabileceği öne sürülüyor.
Peki ya Minos Tunç Çağı’ndaki erkek tanrılar? Nilsson bunların “şaşırtıcı derecede nadir” olduğunu yazıyor. Kadın tanrılar baskın olsa da arkeologlar “Hayvanların Efendisi” olarak bilinen bir erkek figürü tespit ettiler. Elinde mızrak tutan genç bir adam olarak tasvir edilen bu adam, sık sık Büyük Ana’ya hürmet eden nesnelerin üzerinde görülüyor ve Minos dinindeki merkezi rolünü pekiştiriyor.
Miken Tunç Çağı’nın mitolojik tanrıları: Onlar ilk Olimpiyatçılar mıydı?
Miken uygarlığı, Antik Yunanistan’da Bronz Çağı’nın ikinci yarısında, MÖ 1750 ile 1050 yılları arasında gelişti. Mikenler Yunanistan ana karasında yaşadılar ve kendi daha sofistike kültürlerini geliştirme konusunda Minoslulardan büyük ölçüde etkilendiler.
Maddi kültürün ötesinde, Mikenliler muhtemelen Minosluların dini inançlarının birçok unsurunu benimsemişlerdir. Nilsson’a göre, bugün bildiğimiz antik Yunan dininin temelini oluşturan birçok Minos tanrısı Miken panteonuna dahil edilmişti.
Ancak Mikenler için en önemli tanrı, daha sonraki Yunan dininde olduğu gibi Zeus değil, Linear B tabletlerinde Posedao olarak bilinen tanrı Poseidon’du. Daha sonraki deniz tanrısı rolünün aksine, Miken dininde Poseidon depremlerle ilişkilendirilir ve yeraltı dünyasının nehir ruhu olarak tapınılırdı. Bronz Çağı tanrılarında toprakla olan derin bağlantıyı bir kez daha görüyoruz.
Poseidon’un yanı sıra Miken dinindeki birkaç önemli kadın tanrıça da proto-Olimposlular olarak kabul edilebilir. Pylos’taki yazıtlarda bahsedilen tarım tanrıçası merkezi bir rol oynamıştır ve Demeter’in öncüsü olduğu söylenmektedir. Başka bir tanrıça olan Pereswa’nın Persephone’nin ilkel bir formu olduğu söylenir.
Buna ek olarak, Pylos’ta Lineer B ile yazılmış yazıtlar diğer önemli tanrıçaların varlığını ortaya koymaktadır: Artemis’in eski bir formu olarak kabul edilen Atimito’ya ve Miken fresklerinde büyük bir kalkanla, paladyumuyla tasvir edilen savaş tanrıçası Atana’ya gönderme yapmaktadırlar. Yazıtlarda ayrıca Diwonuso (Dionysos), Apollon, Ares, Hephaestus’un yanı sıra gök tanrısı Zeus ve Hera da yer alıyordu. Ancak Poseidon, Miken Tunç Çağı boyunca en çok saygı duyulan tanrı olarak kaldı.
Kanıt boşluklarına rağmen sonuçlar
İlk Olimpiyatçılar olarak hizmet eden mitolojik Tunç Çağı tanrılarının varlığına dair kanıtlar merak uyandırıcı olsa da, Nilsson’un işaret ettiği gibi arkeologların yalnızca “varsayımda bulunabileceğini” hatırlamak önemlidir. Antik Yunan tanrıları hakkında bildiklerimizin çoğu Homeros’un destanları ve Hesiodos’un Theogony’si gibi metinlerin yanı sıra tarihçilerin sanatı ve çalışmalarından gelmektedir.
Ancak Minos ya da Miken zamanlarında buna benzer hiçbir şey keşfedilmedi. Tanrılarına dair bir fikir edinebildiğimiz tek şey çoğunlukla yazıtlardan (ki bunların çoğu hala çözülemez) ve nesnelerden geliyor. Bununla birlikte, antik Yunan tanrılarının öncüllerinin Yunanistan’ın Tunç Çağı’nda olduğu sonucuna varabiliriz.
